In het literatuuronderzoek, ook wel literatuurverslag, -studie of -review genoemd, wordt de actuele stand van het onderzoek rondom een bepaald thema in kaart gebracht. Aan de hand van één overkoepelende vraagstelling worden meerdere wetenschappelijke bronnen besproken en informatie uit deze bronnen wordt gebruikt om een antwoord op de vraagstelling te formuleren en beargumenteren.
Een literatuuronderzoek is dus geen samenvatting van literatuur. Alleen datgene dat relevant is voor het beantwoorden van de vraagstelling wordt besproken, niet de gehele bronnen. Ook wordt er - naast het onderzoeken van de literatuur zelf - geen nieuw onderzoek uitgevoerd. Het antwoord komt uit de bestaande literatuur, waarbij nieuwe inzichten kunnen ontstaan door het samenvoegen van informatie uit meerdere bronnen.
Het literatuuronderzoek dient een samenhangende tekst te zijn, zowel inhoudelijk als op tekstueel niveau. Maak er dus een lopend verhaal van en niet alleen een opsomming. Het is geschreven in correct wetenschappelijk Nederlands.
Het literatuuronderzoek is georganiseerd volgens de zandloperstructuur, van breed naar smal en weer van smal naar breed. Het bevat de volgende onderdelen:
| Onderdeel | Inhoud |
|---|---|
| Titel | Kernachtig de belangrijkste conclusie uit het onderzoek |
| Inleiding | Het thema in de brede context plaatsen, relevantie toelichten, vraagstelling introduceren |
| Middendeel | Paragrafen met deelvragen en deelconclusies |
| Discussie | Terugkoppelen naar de brede context, interpreteren van deelconclusies tot antwoord op de vraagstelling - de conclusie |
| Referenties | Overzicht van gebruikte literatuur |
Naast deze onderdelen vermeld je altijd de namen van de auteurs, de datum, en voor welke cursus het literatuuronderzoek geschreven is. Ook kan er om bijlagen gevraagd worden door de docent.
De titel dient kernachtig weer te geven waar het literatuuronderzoek over ging. Vaak is de titel het belangrijkste resultaat of de conclusie - zo weet de lezer direct wat de belangrijkste informatie is. Hoewel exactheid belangrijker is dan een pakkende titel, verhoogt een pakkende titel wel de kans dat het literatuuronderzoek gelezen wordt. De titel hoeft geen volzin te zijn.
Daarbij worden wetenschappelijke artikelen vaak gezocht op basis van sleutelwoorden in de titel. Zorg dus dat altijd de belangrijkste termen in de titel staan. Om voorbeelden van goed vindbare titels te krijgen, kunnen relevante termen in een wetenschappelijke zoekmachine ingevoerd worden. Kijk welke artikelen dan gevonden worden.
Het literatuuronderzoek begint met een beschrijving van het onderwerp en het bijbehorende probleemgebied. Dit probleemgebied bestaat uit een drietal onderdelen die meestal in deze volgorde behandeld worden:
De brede context wordt geschetst door in enkele zinnen aan te geven wat de algemene achtergrond is. Hier wordt vaak ook informatie gegeven die nodig is om de verdere inhoud te kunnen begrijpen, zoals definities van belangrijke concepten en een beschrijving van een bestudeerd model.
Daarna wordt uitgelegd waarom het onderwerp belangrijk is. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie. Denk bij maatschappelijke relevantie aan de toepassing (wat kunnen we nu meer) en bij wetenschappelijke relevantie aan de achterliggende theorie (wat weten we nu meer).
Sommige onderzoeken zijn zowel maatschappelijk als wetenschappelijk relevant terwijl anderen duidelijk op slechts één aspect relevant zijn. Dat hoeft geen probleem te zijn.
Vervolgens worden beschrijvingen van bevindingen uit eerder onderzoek gegeven. Soms is het nodig om deze al eerder te geven wanneer ze nodig zijn om de brede context te kunnen begrijpen om de wetenschappelijke relevantie te kunnen onderbouwen.
Deze eerdere bevindingen en de relevantie leiden samen tot de centrale vraag van het literatuuronderzoek. Deze vraagt vormt de rode draad voor de rest van het literatuuronderzoek en geeft houvast: alle gegevens die verder vermeld zijn, leiden tot een antwoord op de centrale vraag. Zonder een duidelijke vraag zal het moeilijk zijn om tot een eindconclusie te komen.
De vraag kan geformuleerd worden als een echte vraag. Het is echter gebruikelijk om de vraag in een lopende zin te verwerken.
Geef na de vraagstelling in enkele zinnen aan wat de opbouw van het middendeel gaat zijn. Hiermee wordt verteld hoe de vraagstelling beantwoord gaat worden.
Hieronder volgt een verkorte inleiding van een literatuuronderzoek (gebaseerd op Stol & Ali Babar, 2010). Dit voorbeeld illustreert hoe de verschillende onderdelen in één inleiding terugkomen, gestructureerd van breed naar smal. Het is op andere aspecten geen perfect voorbeeld dat letterlijk overgenomen dient te worden.
| Sinds 2000 wordt steeds meer gebruik gemaakt van Component-Based Software Development [Szyperski, 1998; Walnau et al., 2002], waarbij een softwaresysteem opgebouwd wordt uit gescheiden onafhankelijke componenten. Wanneer componenten niet zelf ontwikkeld worden, kan gebruik gemaakt worden van elders ontwikkelde commerciële of open bron (open source) componenten. Bij open bron is de broncode beschikbaar voor iedereen en deze vorm wordt steeds aantrekkelijker voor bedrijven [Fitzgerald, 2006]. | Brede context (inclusief bestaande kennis) |
| Voordelen van het gebruik van open bron software zijn lagere kosten, het hanteren van open standaarden en geen afhankelijkheid van een specifieke leverancier. Hierdoor worden steeds meer open bron softwarecomponenten gebruikt in combinatie met of als alternatief op commerciële off-the-shelf componenten [Conradi et al., 2005]. Dit maakt het voor de kleinere, onafhankelijke leveranciers mogelijk om geavanceerde technologie te gebruiken zonder dat de licentiekosten de prijs van de uiteindelijke software opdrijven [Spinellis & Szyperski, 2004]. | Maatschappelijke relevantie (inclusief bestaande kennis) |
| Ondanks deze voordelen zijn er ook uitdagingen voor het gebruik van open bron softwarecomponenten bij het ontwikkelen van software, specifiek als het gaat om ondersteuning. Zo wordt gebrek aan documentatie als een probleem ervaren [Merilinna & Matinlassi, 2006] en zien sommige bedrijven het als een nadeel dat er geen aanwijsbare instantie is die verantwoordelijk is voor potentiele problemen rondom de open bron software [Morgan & Finnegan, 2007]. | Eerdere bevindingen (leidend tot de onderzoeksvraag) |
| Deze conclusies zijn echter gebaseerd op rapporten van commerciële onderzoeksbureaus en online gepubliceerde artikelen. Het is dus nog niet duidelijk of dezelfde beperkte ondersteuning naar voren komen in de wetenschappelijke literatuur. | Wetenschappelijke relevantie |
| De focus van deze studie is daarom om te inventariseren hoe het volgens de wetenschappelijke literatuur gesteld is met de ondersteuning zijn bij het gebruik van open bron software bij Component-Based Software Development. | Centrale vraag |
| Om deze vraag te beantwoorden, wordt eerst ingegaan op de kwaliteit en beschikbaarheid van documentatie bij open bron componenten. Vervolgens wordt de effectiviteit besproken van de ondersteuning en onderhoud vanuit de open bron gemeenschap. Ten slot geven wij een suggestie hoe de huidige ondersteuning verbeterd zou kunnen worden. | Opbouw literatuuronderzoek |
Hierin wordt de centrale vraag opgesplitst in deelvragen. Deze deelvragen worden ieder in een eigen paragraaf besproken en beantwoord. Alle deelvragen bij elkaar geven uiteindelijk antwoord op de centrale vraag. Elke paragraaf in het middendeel bevat een aantal onderdelen.
Iedere paragraaf heeft een titel die lading dekkend en informatief is, net zo als bij de titel van het literatuuronderzoek zelf. Een deelconclusie is een logische titel voor een paragraaf.
Begin iedere paragraaf met een logisch overgang tussen de voorgaande paragraaf en de huidige paragraaf, gevolgd door een zin waarin duidelijk wordt wat in deze paragraaf beschreven wordt plus de deelvraaf van deze paragraaf.
Vervolgens volgt een weergave van de onderzoeken die relevant zijn voor het beantwoorden van de deelvraag. Zorg door correct te refereren dat glashelder is om welke onderzoeken en onderzoekers het steeds gaat.
Hierbij moet sterk geselecteerd worden wat relevant is en wat niet. Zelden wordt een artikel in het geheel besproken - vaak is slechts een gedeelte relevant. Als in een ander onderzoek van een specifieke processor bepaald is hoe snel deze is, hoe energiezuinig, en hoe duur om te produceren en het literatuuronderzoek gaat alleen om energiegebruik van processoren, dan worden de andere aspecten niet genoemd. Daarbij kunnen details weggelaten worden, behalve als ze belangrijk zijn voor bijvoorbeeld een vergelijking die later in het literatuuronderzoek gemaakt wordt.
Informatie uit verschillende bronnen wordt binnen een paragraaf gecombineerd tot een samenhangend verhaal. Bespreek dus niet per paragraaf één afzonderlijk artikel - juist de integratie van informatie is belangrijk. Gebruik de deelvraag om de paragraaf te structureren, niet de individuele studies.
Een manier om dit te integreren is het beschrijven van het onderzoek met de meest duidelijke resultaten en vervolgens andere onderzoeken daarmee te vergelijken. Geef aan in hoeverre de onderzoeken elkaar ondersteunen of tegenspreken en integreer zo de resultaten.
Na het behandelen van een onderzoek kan het logisch zijn om deze te evalueren, zeker als dit nodig is om tegenstrijdigheid in de onderzoeken te verklaren. Wees hierbij duidelijk welke informatie rechtstreeks uit de onderzoeken komt en wat de eigen interpretatie en evaluatie is.
De paragraaf wordt afgesloten met een deelconclusie waarin aangegeven wordt welke conclusies uit de besproken informatie getrokken kunnen worden. Er wordt een expliciet antwoord op de deelvraag gegeven die aan het begin van de paragraaf aan de orde is gekomen. Aan het einde van de paragraaf kan eventueel al een overgang naar de volgende paragraaf gemaakt worden.
De discussie sluit het literatuuronderzoek af en is als het ware het spiegelbeeld van de inleiding. De discussie vormt een lopend en samenhangend verhaal en bevat een aantal vaste onderdelen dat hieronder wordt beschreven. Het is niet gebruikelijk om hiervoor aparte kopjes te gebruiken.
Leid de discussie in met een samenvatting van de deelconclusies uit het middendeel. De deelconclusies moeten goed op elkaar aansluiten.
Vervolgens wordt de centrale vraagstelling uit de inleiding beantwoord. Deze eindconclusie vormt de boodschap van het literatuuronderzoek en moet daarom helder geformuleerd zijn.
Nu duidelijk is wat de conclusie is, rest de vraag waarom dit de conclusie is. Kijk hiervoor kritisch naar de beschreven onderzoeken en ga na wat de theoretische verklaring voor de (deel)conclusies is. Zijn deze conclusies logisch of juist niet en wat zou de reden daarvan kunnen zijn? Modellen en theorieën die de gevonden deelconclusies ondersteunen worden in dit onderdeel van de discussie behandeld.
Daarnaast wordt er nagegaan of er factoren zijn in de methodologie en het verloop van het onderzoek die de (deel)conclusies (ongewenst) kunnen hebben beïnvloed, wat gevolgen kan hebben voor de interpretaties van de resultaten. Onderdelen van het onderzoek kunnen bijvoorbeeld anders gegaan zijn dan in een ander onderzoek, de betrouwbaarheid van metingen kan onvoldoende zijn geweest, enzovoorts. Door de methodologische analyse wordt antwoord gegeven op de vraag of de deelconclusies serieus genomen kunnen worden.
Niet iedere afwijking van de onderzoeksopzet is echter van belang voor de bruikbaarheid van de onderzoeksuitkomsten. Ga alleen in op dingen die een zinvolle interpretatie van resultaten werkelijk in de weg zouden kunnen staan. Zijn die er niet, dan is een methodologische analyse niet strikt noodzakelijk. Een methodologische analyse is vooral nodig wanneer de deelconclusies elkaar niet ondersteunen. In het andere geval is de methodologische analyse meer een retorisch instrument om de lezer te overtuigen. Let op: de methodologische evaluatie in de discussie is overkoepelend voor het hele literatuurverslag en is hiermee van een breder niveau dan de methodologische evaluatie die in het middendeel gedaan kan worden. Zowel voor de inhoudelijke als de methodologische evaluatie is het van belang dat eventuele verschillen niet alleen worden benoemd, maar dat er ook beargumenteerd wordt hoe deze verschillen de resultaten / conclusies kunnen beïnvloeden.
Interpreteer de deelconclusies in het licht van in de inleiding besproken bevindingen uit eerder onderzoek. Daarbij kunnen ook bevindingen uit andere dan in de inleiding genoemde bronnen aangehaald worden, als deze nodig zijn om de conclusies te verhelderen. Het kan voorkomen dat het beter in de logische opbouw van de tekst past om de inhoudelijke evaluatie bij dit onderdeel te vermelden. Ook bij de terugkoppeling naar de eerdere bevindingen is het van belang om te beargumenteren hoe eventuele verschillen met het huidige verslag verklaard kunnen worden.
Hier worden de implicaties van de deelconclusies besproken voor de in de inleiding besproken brede context. Ook hier is het geoorloofd om andere dan in de inleiding genoemde bestaande kennis aan te halen, als dit verhelderend werkt. Zorg dat dit deel algemener is dan de terugkoppeling naar eerdere bevindingen.
De bespreking van de deelconclusies, de methodologische en inhoudelijke evaluatie geven vaak aanleiding tot suggesties voor vervolgonderzoek. Dit vervolgonderzoek moet een logisch vervolg zijn van het huidige onderzoeken. Het vervolgonderzoek is iets anders dan het herhalen van hetzelfde experiment, een vervolgonderzoek is doordacht en onderbouwd.
Sluit de discussie sterk af. Dit kan bijvoorbeeld met een samenvatting van de belangrijkste conclusies, eventueel voorafgegaan door een herhaling van de onderzoeksvraag. Bij een korte discussie kan het herhalen van de conclusies krampachtig overkomen. In dat geval kan ook afgesloten worden met de terugkoppeling naar het probleemgebied of de suggesties voor vervolgonderzoek.
Hieronder volgt een voorbeeld van een discussie van een literatuuronderzoek, aansluitend bij het eerdere voorbeeld van een inleiding (gebaseerd op Stol & Ali Babar, 2010). Dit voorbeeld illustreert hoe de verschillende onderdelen in de discussie terugkomen, gestructureerd van smal naar breed. Het is op andere aspecten geen perfect voorbeeld dat letterlijk overgenomen dient te worden.
| Gebrekkige documentatie is de grootste uitdaging bij het gebruiken van open bron componenten binnen Component-Based Software Development. Documentatie veroudert snel of er ontstaan verschillende versies van een component met verschillen in de documentatie [Krivoruchko, 2007; Ayala et al., 2009]. Daarbij speelt afstemming met de open bron gemeenschap een cruciale rol voor het onderhouden van de open bron componenten [Bac et al., 2005]. | Samenvatting deelconclusies |
| Algemeen wordt geconcludeerd dat er beperkte ondersteuning is voor het gebruik van open bron componenten binnen Component-Based Software Development. | Eindconclusie |
| Daarbij is het echter wel zo dat open bron componenten vaak aangepast worden zonder dat deze aanpassingen teruggegeven worden aan de gemeenschap [Jaaski, 2007; Mannaert & Ven, 2005]. Deze aanpassingen verklaren mogelijk de verschillende versies van de documentatie die door Ayala et al. [2009] gevonden worden. De oorzaak van de gebrekkige ondersteuning zou dan minder bij de gebrekkige documentatie vanuit de open bron gemeenschap liggen en meer bij gebrek aan terugkoppeling naar deze gemeenschap wanneer aanpassingen gemaakt worden. Mogelijk dat de ondersteuning als beter ervaren wordt wanneer wijzigingen teruggekoppeld worden aan de open bron gemeenschap. | Evaluatie van de onderzoeken en methodologische verklaringen (vergelijking met de in het middendeel beschreven onderzoeken) |
| De bevindingen uit de wetenschappelijke literatuur sluiten aan bij de eerdere bevindingen aan de hand van niet-wetenschappelijke bronnen [Merilinna & Matinlassi, 2006; Morgan & Finnegan, 2007].Zowel in het wetenschappelijke onderzoek als in anekdotes uit de praktijk komt een gebrekkige documentatie als grootste probleem bij het gebruik van open bron software naar voren. | Terugkoppeling naar eerdere bevindingen en inhoudelijke evaluatie (vergelijking met eerdere bevindingen) |
| Daarom dienen ontwikkelaars binnen bedrijven die gebruik willen gaan maken van open bron softwarecomponenten zich bewust te zijn van deze beperkingen. Door de gebrekkige ondersteuning is voldoende eigen technische kennis noodzakelijk om open bron componenten succesvol te kunnen toepassen binnen een Component-Based Software Development. Hoewel open bron vergeleken met commerciële alternatieven goedkoper lijkt [Spinellis & Szyperski, 2004], vereist het dus wel een extra tijd- en kennisinvestering. | Terugkoppeling naar brede context en maatschappelijke relevantie |
| Hoewel nu duidelijk is dat de ondersteuning bij het gebruik van open bron componenten beperkt is, blijft onbeantwoord in hoeverre het gebrek aan ondersteuning gevolgen heeft voor de uiteindelijke kwaliteit van het software systeem. Een mogelijke volgende stap is om in de praktijk te onderzoeken in hoeverre de kwaliteit van het softwaresysteem hieronder lijdt. Als blijkt dat deze kwaliteit minder is, pleit dat voor betere documentatie. | Suggestie voor vervolgonderzoek |
| Op dit moment is de ondersteuning voor het gebruik van open bron componenten bij Component-Based Software Development beperkt. Om deze situatie te verbeteren is meer terugkoppeling en documentatie nodig bij wijzigingen die aangebracht worden in de open bron componenten. | Afsluiting |
Hierin staat alle literatuur waarna verwezen wordt in de lopende tekst, maar ook niet meer dan dat. Gelezen maar in de lopende tekst ongebruikte bronnen staan niet in de referentielijst. Hanteer één stijl en gebruik hiervoor BibTeX.